Wymagania programowe

z historii i społeczeństwa

dla klasy V szkoły podstawowej

Badana czynność uczniów

Poziomy wymagań

K – konieczny

P – podstawowy

R – rozszerzający

D – dopełniający

W - wykraczający

STAROŻYTNOŚĆ

I. PODZIAŁ DZIEJÓW LUDZKOŚCI

I. Wiadomości

 uczeń zna podstawowe jednostki podziału czasu zegarowego i kalendarzowego - P

 zna nazwy epok historycznych: prehistoria, starożytność, średniowiecze, nowożytność,

czasy najnowsze - P

 uczeń rozumie, co oznacza rok, wiek, tysiąclecie, nasza era, przed naszą erą,

prehistoria, epoka, chronologia - K

 rozumie, dlaczego dzieje ludzkości dzielą się na epoki, rozumie różnicę między

prehistorią a historią - P

 umie opowiedzieć o życiu pierwszych ludzi - P

 potrafi wskazać ich najważniejsze osiągnięcia - D

II. Umiejętności

 umie wyjaśnić istotę podziału na lata naszej ery i przed naszą erą - K

 wymienia w kolejności chronologicznej główne epoki w dziejach ludzkości - K

 określa i zapisuje za pomocą cyfr rzymskich wiek danego wydarzenia - K

 zaznacza podane daty na taśmie czasu - P

 oblicza upływ czasu między wydarzeniami - P

 porządkuje fakty w kolejności chronologicznej - P

II. ŻYCIE SPOŁECZEŃSTW STAROŻYTNYCH

I. Wiadomości

 wie, jakie czynnki decydują o narodzinach cywilizacji - P

 zna cywilizacje starożytne (Egipt, Mezopotamia, Fenicja, Palestyna, Grecja, Rzym) - P

 zna rolę, jaką odgrywały rzeki w istnieniu państw starożytnych - P

 zna techniki uprawy roli w Egipcie i Mezopotamii - P

 wie, jakie były podstawowe narzędzia stosowane w uprawie - K

 wie, co to był system nawadniania - P

 zna nazwy głównych rzek cywilizacji rolniczych (Tygrys, Eufrat, Nil) - P

 zna rolę komunikacji w życiu starożytnych państw - K

 zna rodzaje zajęć ludności miast starożytnych - P

 wie, jak wyglądały stroje cywilizacji starożytnych - R

 zna materiały, z których budowano - R

 pamięta, co to były: mumia, balsamowanie, sarkofag, faraon, toga - P

 zna obyczaje związane z życiem codziennym (rodzina, nauka, religia, praca) - D

 zna rolę armii w życiu imperium rzymskiego i w starożytnej Grecji - R

 zna pojęcia: niewolnik, niewolnictwo, gladiator, amfiteatr, ONZ, korsarz, agora, akwedukt, forum, termy, Akropol - P

 wie, kim był Spartakus - R

 dostrzega wpływ warunków naturalnych na zajęcia ludności - R

 rozumie rolę morza w życiu ludów starożytnych - D

 rozumie wyrażenie „wszystkie drogi prowadzą do Rzymu” - D

 dostrzega różnice w życiu mieszkańców cywilizacji starożytnych - P

 rozumie zasadnicze różnice w sytuacji dzieci i kobiet, w poszczególnych państwach dawniej a dziś - R

 rozumie rolę edukacji w życiu starożytnych społeczeństw - R

 rozumie przyczyny powstań niewolników w Rzymie - D

 dostrzega zróżnicowanie społeczeństw starożytnych - D

II. Umiejętności

 potrafi zaznaczyć na osi czasu wiek powstania cywilizacji starożytnych - P

 umie wskazać na mapie wielkie rzeki (Eufrat, Tygrys, Nil) - K

 zaznacza na osi czasu okres świetności Babilonu, Aten, Rzymu - P

 analizuje proste teksty źródłowe - W

 umie scharakteryzować rodzaje prac, technik rolnych oraz upraw w Egipcie

i Mezopotamii – R

 umie określić rolę miast starożytnych i dostrzec różnice między miastem starożytnym

a współczesnym - D

 charakteryzuje osiągnięcia w zakresie techniki budowy dróg - R

 umie opowiedzieć o rozrywkach ludów starożytnych - R

 potrafi zainscenizować prostą scenkę przedstawiającą epizod z życia codziennego - D

 pisze relację z jednego dnia przeżytego w mieście starożytnym - W

 przedstawia różnice w sposobie wychowania i nauczania w państwach starożytnych - R

 ocenia różne metody wychowawcze w starożytności - D

 samodzielnie poszukuje informacji na temat sposobu prowadzenia walk przez Greków

i Rzymian - W

 potrafi wskazać źródło pochodzenia niewolników i wykony­wane przez nich prace – P

III. W ŚWIECIE BOGÓW, BOHATERÓW I LUDZI

I. Wiadomości

 zna imiona najważniejszych bogów i bóstw - K

 zna tytuły utworów Homera i Wergiliusza oraz ich głównych bohaterów - R

 zna treść wybranych mitów - D

 zna postaci: Mojżesz, Jezus, Konstantyn Wielki - K

 rozumie pojęcia: sfinks, piramida, kapłan, wyrocznia, mit, Biblia, Stary i Nowy

Testament, poganie, judaizm, monoteizm, politeizm - P

 rozumie, dlaczego mieszkańcy Egiptu i Mezopotamii oddawali cześć siłom przyrody - R

 dostrzega różnicę między religią Starożytnego Wschodu a Grecją i Rzymem - R

 rozumie rolę kapłanów - P

 rozumie rolę mitów w życiu Greków - P

 dostrzega artystyczne piękno mitów - W

 rozumie znaczenie nauki Chrystusa i jego uczniów dla powstania chrześcijaństwa - R

 dostrzega związek między judaizmem a chrześcijaństwem - R

II. Umiejętności

 potrafi opowiedzieć o wierzeniach mieszkańców starożytnych państw - P

 rozpoznaje budowle (świątynie) oraz opisuje je - R

 opowiada o wyobrażeniach bogów - P

 umie przypisać bogom ich atrybuty i dziedzinę życia - R

 wskazuje na mapie Troję, Olimp, Palestynę - P

 wyjaśnia różnicę między politeizmem a monoteizmem - P

 wskazuje pozostałości kultury żydowskiej w swoim regionie - W

 opowiada (barwnie) wybrany mit - D

 odróżnia rzeczywistość mitologiczną od historycznej - D

 w oparciu o przykłady umie podać, jaka jest współczesna rola mitu - W

 wymienia przyczyny rozproszenia Żydów po świecie - D

 wyjaśnia przyczyny rozszerzania się chrześcijaństwa - R

 zaznacza na taśmie czasu narodziny Chrystusa - K

 wyjaśnia, co odróżniało chrześcijan od innych religii - P

IV. DZIEDZICTWO STAROŻYTNOŚCI

I. Wiadomości

 zna datę 776 r. p.n.e. - K

 zna konkurencje, które wchodziły w skład pięcioboju - K

 rozróżnia budowle architektury starożytnej - D

 umie wymieniać główne osiągnięcia nauk - D

 zna różne rodzaje pisma - R

 zna postaci: Fidiasz, Sokrates, Arystoteles, Platon, Aleksander Wielki - D

 rozumie pojęcia: władza despotyczna - P

 demokracja - K

 obywatel - P

 miasto-państwo - P

 Zgromadzenie Ludowe - P

 republika - P

 konsul, senat, trybun ludowy, cesarz, legion - P

 rzeczpospolita - K

 tragedia-komedia - K

 igrzyska, olimpiada - K

 kolumna, kopuła, porządek architektoniczny - R

 antyk - R

 płaskorzeźba - P

 łuk triumfalny - P

 cyrk - R

 filozofia - D

 kodeks - R

 języki romańskie - D

 dostrzega różnicę między różnymi formami sprawowania władzy (republika, demokracja, władza despotyczna) - D

 dostrzega różnice i podobieństwa między demokracją współczesną a antyczną - W

 rozumie rolę igrzysk olimpijskich w życiu Greków - R

 rozumie wkład ludów starożytnych w rozwój cywilizacji - R

 rozumie znaczenie prawa w życiu społeczeństw starożytnych i współczesnych - W

 dostrzega znaczenie pisma w życiu ludzi i rozwoju cywilizacji - D

II. Umiejętności

 potrafi operować poznanymi pojęciami - R

 umie omówić rolę, jaką pełniły poszczególne instytucje państwowe - D

 podaje przykłady stosowania w najbliższym otoczeniu procedur demokratycznych (samorząd szkolny) - D

 potrafi zaznaczyć na taśmie czasu: pierwsze igrzyska, powstanie teatru - P

 wskazuje na mapie Olimp, Olimpię, zasięg terytorialny imperium rzymskiego - P

 wyszukuje przykłady świadczące o obecności greki i łaciny we współczesnym

świecie - W

 samodzielnie ocenia i określa wkład starożytnych w postęp cywilizacji - D

 wyszuka przykłady świadczące o doskonałości prawa rzymskiego - W

 potrafi dostrzec wynalazki ludów starożytnych we współczesnym świecie - D

 dostrzega naśladownictwo wzorów antycznych w późniejszej architekturze - D

 wykonuje album „Zabytki architektury starożytnej” - W

 wskazuje różnice i podobieństwa między igrzyskami starożytnymi a współczesnymi - R

 bierze aktywny udział w dramie na dany temat - P

ŚREDNIOWIECZE

V. OBRAZ ŚREDNIOWIECZNEJ EUROPY

I. Wiadomości

 wymienia współczesne państwa europejskie, w których większość ludności stanowią

Słowianie - R

 wylicza spadkobierców Karola Wielkiego - R

 pamięta daty: 395 r., 476 r., 622 r., 1453 r. - P

 zna postaci: Mahomet, Allach - P

 rozumie pojęcia: barbarzyńca, monarchia, pogaństwo, chrystianizacja, herezja, kryzys,

upadek, cesarz, cesarstwo, obrzęd, papież, katolicyzm, relikwia, prawosławie, cerkiew,

patriarcha, muzułmanin, islam, krzyżowiec, wyprawa krzyżowa, Koran, meczet,

jałmużna - P

 wie, jaki istniał związek między monarchią a papiestwem - D

 wie, dlaczego rozpadła się monarchia Karola Wielkiego - P

 wie, w jaki sposób powstały pierwsze państwa słowiańskie - R

 rozumie, że przejście jednej epoki w drugą dokonuje się stopniowo - D

 wyjaśnia, na czym polegała chrystianizacja, kto zajmował się krzewieniem chrześcijaństwa - P

 wyjaśnia, że proces chrystianizacji odbywał się przez dłuższy czas i dokonuje się

nadal - D

 wyjaśnia, na czym polegała rola papieża w średniowieczu i obecnie - R

 ilustruje przebieg wypraw krzyżowych - W

II. Umiejętności

 wskazuje na mapie obszar podzielonego cesarstwa oraz ich stolice - K

 określa skutki najazdów barbarzyńskich - R

 wskazuje na mapie obszar monarchii Karola Wielkiego oraz państw powstałych z jego

podziału - P

 wskazuje, co z dorobku monarchii karolińskiej przyjęła średniowieczna Europa, w tym

również Polska - D

 wskazuje na mapie pierwotne siedziby Słowian oraz podaje, do której grupy zaliczają się

plemiona polskie - R

 zaznacza na taśmie chronologicznej daty omawianych wydarzeń - P

 sprawnie posługuje się poznanymi pojęciami w sytuacjach problemowych - D

 wskazuje na mapie rejony, w których zdobyło przewagę prawosławie oraz określa, jakie kraje leżą obecnie na tym terenie - D

 wskazuje na mapie kraje opanowane przez wyznawców islamu, tereny, o które toczyły się walki w czasie wypraw krzyżowych - D

 wskazuje na mapie Mekkę i Medynę - K

 wyjaśnia współczesne stosunki między katolicyzmem i prawosławiem - D

 wykrywa i ocenia podobieństwa i różnice między katolicy­zmem a prawosławiem, między chrześcijaństwem a islamem - R

 ocenia przyczyny, skutki i znaczenie wypraw krzyżowych - W

VI. POLSKA ZA PANOWANIA PIASTÓW

I. Wiadomości

 wylicza plemiona polskie - P

 wymienia korzyści płynące z przyjęcia chrześcijaństwa - R

 wyjaśnia znaczenie przyjęcia chrześcijaństwa dla umocnienia państwa polskiego - R

 objaśnia dlaczego Bolesław Krzywousty spisał testament i zna jego postanowienia - P

 zna postaci: Mieszko I, Dobrawa, Bolesław Chrobry, Otton III, biskup Wojciech,

Bolesław Krzywousty, Konrad Mazowiecki, Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki,

Gall Anonim - P

 zna daty: 966, 1025 - K

 zna daty: 1000, 1138, 1320, 1364 - P

 rozumie pojęcia: chrystianizacja, metropolia, koronacja, książe, król, senior,

rozbicie dzielnicowe - P

 rozumie wkład Władysława Łokietka w odbudowę państwa polskigo - R

 zna wkład Kazimierza Wielkiego w rozwój i umocnienie państwa polskiego – R

II. Umiejętności

 wskazuje na mapie pierwsze plemiona polskie, Gniezno, Kraków - P

 interpretuje fragmenty kroniki Galla Anonima - D

 zaznacza na taśmie chronologicznej daty omawianych wydarzeń - P

 sprawnie korzysta z tablic genealogicznych Piastów - P

 prawidłowo posługuje się poznanymi pojęciami w sytuacjach problemowych - R

 umie ocenić znaczenie zjazdu gnieźnieńskiego - R

 umie krytycznie odnieść się do polityki prowadzonej przez Bolesława Chrobrego

poprzez wyjaśnienie, w jaki sposób ekspansjonistyczna polityka zaszkodziła krajowi - D

 potrafi ukazać znaczenie koronacji dla umocnienia państwa i podwyższenia jego

rangi - D

 gromadzi informacje na temat św. Wojciecha, opowiada o jego życiu i czynach - W

 ocenia akcję misyjną św. Wojciecha i jej rezultatów - D

 odszukuje informacje na temat innych misjonarzy, rejonów ich działania, wskazuje na mapie trasy ich wypraw misyjnych - W

 ukazuje skutki rozbicia dzielnicowego dla Polski - D

 przedstawia sukcesy polityki wewnętrznej i zagranicznej Kazimierza Wielkiego - R

 określa, jaką rolę odgrywał uniwersytet w Krakowiew rozwoju kultury - D

VII. POLSKA ZA PANOWANIA PIERWSZYCH jAGIELLONÓW

I. Wiadomości

 zna postaci: Jadwiga, Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk - K

 zna datę: 1410 - K

 zna daty: 1385, 1466 - P

 rozumie pojęcia: unia, pokój, wielki mistrz - P

 rozumie przyczyny podpisania unii polsko-litewskiej w Krewie, bitwy pod Grunwaldem oraz wojny trzynastoletniej - R

II. Umiejętności

 wskazuje na mapie Grunwald, Gdańsk, Toruń, Malbork, ziemie odzyskane przez Polskę po wojnie trzynastoletniej - P

 interpretuje fragmenty różnych tekstów źródłowych, popularnonaukowych oraz żródeł

ikonograficznych - D

 umieszcza na taśmie chronologicznej daty omawianych wydarzeń - P

 sprawnie korzysta z tablic genealogicznych Jagiellonów - P

 prawidłowo posługuje się poznanymi pojęciami w sytuacjach problemowych - R

 opowiada o konfliktach polsko-krzyżackich w XIV-XV w.. wskazuje ich przyczyny

i skutki - D

 ocenia wkład królowej Jadwigi w rozwój uniwersytetu w Krakowie - W

VIII. ŻYCIE SPOŁECZEŃSTWA ŚREDNIOWIECZNEGO

I. Wiadomości

 wylicza narzędzia uprawy ziemi w średniowieczu - P

 wymienia różne rodzaje rzemiosł w średniowieczu - K

 rozumie pojęcia: stan, pańszczyzna, rynek - K

 rozumie pojęcia: senior, wasal, trójpolówka czynsz, rzemiosło, cech, czeladnik, epidemia, mistrz, targ, jarmark, przywilej, lokacja, sołtys, wolnizna, wymiana handlowa, sukiennice - P

 wyjaśnia, co to jest podział stanowy - P

 ilustruje życie wsi średniowiecznej - R

 opisuje rolę sołtysa w średniowieczu - R

 wyjaśnia opis drogi od ucznia do mistrza - R

 wyjaśnia znaczenie cechów w dziedzinie religijnej, społecznej, militarnej - D

 wyjaśnia znaczenie wymiany handlowej w średniowieczu - R

 opowiada o życiu ludzi w średniowieczu – P

II. Umiejętności

 rysuje schemat przedstawiający hierarchię społeczeństwa średniowiecznego - R

 opowiada o sposobach uprawy w średniowieczu - K

 porównuje sposób zdobywania zawodu w średniowieczu ze współczesnością - D

 wskazuje na mapie główne szlaki handlowe w średniowiecz­nej Europie - P

 porównuje życie w średniowiecznym mieście ze współczesnością - R

 wskazuje różnice prawne pomiędzy stanami - D

 objaśnia, na czym polegała nierówność w stosunkach między ludźmi epoki średniowiecza - W

 analizuje proces zakładania wsi - D

 dowodzi, jaki postęp dokonał się w rolnictwie od średnio­wiecza do współczesności - W

 wskazuje w swojej najbliższej okolicy ślady osadnictwa średniowiecznego w postaci

nazw miejscowości - D

 wykrywa elementy tradycji rzemieślniczych we współcze­snym

życiu miasta - D

 dostrzega różnicę między handlem średniowiecznym a współ- czesnym - R

 wyjaśnia przyczyny częstych klęsk (epidemie) - W

IX. DZIEDZICTWO ŚREDNIOWIECZA

I. Wiadomości

 wymienia Jana Gutenberga i dziejopisarzy: Galla Anonima, Jana Długosza, Wincentego

Kadłubka - R

 zna znaczenie daty: 1364 r. - P

 rozumie pojęcia: budownictwo sakralne i świeckie, szlachta - K

 rozumie pojęcia: styl romański, gotycki, witraż, kopuła, sklepienie, łuk, uniwersytet,

klasztor, dziejopisarstwo (roczniki, kroniki, żywoty świętych, herby, stany społeczne,

zamek, turniej, pasowanie na rycerza, eksponat, pergamin - P

 rozumie pojęcia: rozeta, rektor, żak, teologia, kultura łacińska, dwór, cech, katedra - R

 rozróżnia style: romański, gotycki - D

 ilustruje obyczaje i zwyczaje stanów społecznych - R

 wyjaśnia, jak powstał stan szlachecki - R

 ilustruje, jak powstało miasto, jak ono wyglądało - P

 opowiada, jak wyglądała nauka na uniwersytecie - D

 przedstawia wybrane elementy kultury dworskiej - R

II. Umiejętności

 wskazuje na mapie największe średniowieczne miasta i uniwersytety - P

 rysuje charakterystyczne detale sztuki romańskiej i gotyckiej - D

 samodzielnie poszukuje podstawowych wiadomości o pierwszym polskim

uniwersytecie - W

 porównuje kronikę z rocznikiem - R

 analizuje herbarze - W

 zaznacza różnicę między sztuką średniowieczną a współczesną - W

 porównuje kształcenie w średniowieczu do kształcenia współczesnego - D

 ocenia wpływ kultury rycerskiej na kulturę szlachecką (herby, obyczaje) - W

 dostrzega we współczesnej architekturze miast elementy (struktury) stylu gotyckiego

i romańskiego - D